De AI Act is de allereerste EU-regelgeving die gericht is op veilige, eerlijke en transparante inzet van AI – cruciaal voor publieke organisaties die AI gebruiken in beleid en dienstverlening.
De wet trad in werking op 1 augustus 2024 en is gefaseerd van toepassing. Op 2 februari 2025 gingen de verboden op ‘onacceptabel risico’ en de verplichte AI-geletterdheid voor gebruikers in. De regels voor algemene AI-systemen, zoals grote taalmodellen, zijn ingegaan op 2 augustus 2025. Volledige naleving van hoog-risico AI wordt verwacht uiterlijk 2 augustus 2026.
Wat bepaalt de AI Act voor overheden?
Overheden vallen vaak onder ‘hoog risico’ wanneer ze AI inzetten op gebieden als sociale zekerheid, detectie of wetshandhaving. Voorbeelden zijn bevolkingsregistratie, fraude-opsporing, of algoritmische politiepatrouilles.
- Uitvoeren van risicobeoordelingen (FRIA)
- Transparantie: uitleg geven over automatische beslissingen
- Menselijke controle over AI-resultaten
- Portretten van bias en gelijke behandeling garanderen
“De AI Act is niet alleen een technische wet, maar een democratisch instrument dat burgers moet beschermen.”
Verboden AI-praktijken
Systemen voor realtime gezichtsherkenning in openbare ruimtes, sociale scoring en manipulatieve AI zijn sinds februari 2025 verboden. Dit betekent dat gemeenten of uitvoerende overheden deze toepassingen moeten staken of alternatieven moeten implementeren.
Let op: AI die toegang tot uitkeringen of vergunningen beïnvloedt, valt vaak automatisch onder ‘hoog risico’ – zelfs als er geen expliciet persoonlijk profiel wordt gemaakt.
Concrete case: sociale zekerheid
Case: Een gemeente gebruikt een algoritme om aanvragen voor bijstand te filteren. Dit valt onder hoog risico en vereist volledige compliance: risicoanalyse, menselijke toets, duidelijke uitleg en bias-monitoring. Zonder die maatregelen loopt de overheid kans op hoge boetes.
Tijdlijn & belangrijke data
- 1 aug 2024: AI Act in werking
- 2 feb 2025: Verboden en AI-geletterdheid van toepassing
- 2 aug 2025: Transparantie- en governanceplicht voor generieke AI
- 2 aug 2026: Volledige naleving voor hoog-risico AI vereist
Wat moet de overheid nu doen?
Begin vandaag nog met het in kaart brengen van gebruikte AI-systemen. Voer risicobeoordelingen uit, stel governance- en auditprocedures in en zorg dat medewerkers getraind zijn in AI-geletterdheid – dit is verplicht sinds februari 2025.
Praktische tips:
- Gebruik EU-richtlijnen en risicotoolkits
- Benoem een lokale AI-verantwoordelijke voor toezicht en verslaglegging
- Monitor updates van nationale AI-bureaus rond 2025
Wat staat er nog te gebeuren?
In de loop van 2025 worden de ‘Code of Practice’ voor vrij verkrijgbare AI gepubliceerd en aanvullende richtlijnen verwacht. Nationale toezichthouders beginnen met controles en zullen wetstoepassing geleidelijk intensiveren.
Samenvatting
- AI Act is per augustus 2024 in werking; fases lopen tot 2026
- Vanaf 2025 gelden verboden en AI-geletterdheidsplicht
- Vanaf 2025 generieke AI gevolgd door volledige hoog-risicocompliance in 2026
- Publieke organisaties lopen vaak onder hoog risico – audit, documentatie en uitleg zijn verplicht
- Voorbereiding nu voorkomt boetes, imagoschade en juridische problemen