Steeds meer gemeenten maken gebruik van kunstmatige intelligentie (AI) voor bijvoorbeeld dienstverlening, stedelijke planning en gegevensanalyse. Maar hoe volwassen is het AI-governance framework van jouw organisatie? Met deze praktische scorekaart krijg je direct inzicht in de mate van volwassenheid en waar nog kansen liggen om te groeien.
Waarom AI-governance relevant is voor gemeenten
In een tijdperk waarin AI zich razendsnel ontwikkelt, is het essentieel dat gemeenten AI op een verantwoorde, transparante en ethisch verantwoorde manier inzetten. De Europese AI Act en bestaande privacywetgeving (AVG) stellen strenge eisen aan het gebruik van AI. AI-governance helpt om te voldoen aan deze regels en beschermt de rechten van burgers. Bovendien bouw je hiermee vertrouwen op bij inwoners en externe partners.
Wat houdt AI-governance precies in?
AI-governance omvat het beleid, de procedures en de technische en organisatorische maatregelen die nodig zijn om AI-systemen beheersbaar, uitlegbaar, rechtmatig en ethisch verantwoord te laten functioneren. Het gaat om onderwerpen als datakwaliteit, transparantie (zoals het bijhouden van een algoritmeregister), ethiek, impactanalyse (DPIA), compliance, training en betrokkenheid van burgers. Een volwassen AI-governance framework zorgt ervoor dat AI-toepassingen bijdragen aan publieke waarden én voldoen aan wet- en regelgeving.
Praktijkvoorbeeld: gemeente Utrecht
De gemeente Utrecht heeft als één van de voorlopers in Nederland een openbaar algoritmeregister ingevoerd. Hierin worden alle AI-systemen gelogd met informatie over hun doel, werking en impact op burgers. Dit vergroot niet alleen de transparantie, maar helpt ook bij het aantoonbaar naleven van de AVG en de aankomende AI Act.
Wat kunnen gemeenten hiermee? (belangrijkste acties)
- Implementeer een algoritmeregister: Maak inzichtelijk welke AI-systemen gebruikt worden en leg vast welke data zij verwerken.
- Voer DPIA’s uit: Breng regelmatig de privacy- en ethische risico’s van AI-systemen in kaart met een Data Protection Impact Assessment.
- Ontwikkel ethische richtlijnen: Stel kaders op voor eerlijk, uitlegbaar en betrouwbaar gebruik van AI.
- Bied opleiding en bewustwording: Train medewerkers en bestuurders over AI-risico’s, ethiek en relevante wetgeving.
- Betrek burgers: Organiseer consultaties en informatiesessies om de stem van burgers te laten meewegen bij AI-projecten.
AI Governance Scorecard (zelfevaluatie 2025)
| Aspect | Startend (1 punt) | In ontwikkeling (2 punten) | Volwassen (3 punten) |
|---|---|---|---|
| 1. Algoritmeregister | Nog niet aanwezig of incompleet. | Beperkt gevuld, alleen hoofdprojecten opgenomen. | Volledig, openbaar, actueel en geïntegreerd in processen. |
| 2. DPIA’s en risicomanagement | Incidenteel of niet uitgevoerd. | Wordt bij nieuwe projecten toegepast. | Standaard in alle AI-trajecten en periodiek herzien. |
| 3. Ethische kaders | Niet of ad hoc vastgelegd. | Kaders bestaan, worden beperkt gebruikt. | Goed vastgelegd, periodiek geactualiseerd en breed gedragen. |
| 4. Training en bewustwording | Geen structurele training. | Enkele medewerkers getraind, incidenteel aanbod. | Regelmatig aanbod, verplicht voor relevante functies. |
| 5. Burgerbetrokkenheid | Niet of nauwelijks georganiseerd. | Enkele consultaties, maar beperkt structureel. | Structureel beleid, actieve consultatie en transparantie. |
| 6. Compliance en monitoring | Niet geborgd of vooral reactief. | Gedeeltelijk procesmatig geregeld. | Volledig geïntegreerd, periodieke monitoring en rapportage. |
Score-instructie: Beoordeel voor elk aspect de huidige situatie in je organisatie. Tel de punten bij elkaar op (6–12 = startend, 13–15 = in ontwikkeling, 16–18 = volwassen AI-governance). Gebruik de score om gericht te werken aan verdere professionalisering.
Afsluiting
Het opbouwen van volwassen AI-governance is een doorlopend proces, geen eenmalige actie. Door regelmatig te evalueren en te verbeteren, kunnen gemeenten AI verantwoord inzetten, voldoen aan wetgeving én het vertrouwen van inwoners behouden. Voor hulp bij de implementatie biedt VerantwoordAI een gratis scan, whitepaper en intakegesprek aan.