De Europese AI Act vraagt van gemeenten een nieuwe aanpak voor aanbestedingen en inkoop van AI-systemen. Leer hoe je processen aanpast voor compliance, innovatie en verantwoorde AI-implementatie, met praktijkvoorbeelden, tools en recente bronnen.
Inleiding – Waarom dit relevant is voor gemeenten
De AI Act verandert de manier waarop gemeenten AI-oplossingen inkopen ingrijpend. Waar voorheen vooral technische en functionele eisen centraal stonden, moeten in 2025 ook strenge voorwaarden worden gesteld aan ethiek, transparantie, privacy en risicobeheersing. Dit heeft directe gevolgen voor selectie, contractering en samenwerking met leveranciers, maar ook voor het vertrouwen van burgers in digitale overheidssystemen.
Uitleg – Wat houdt het onderwerp in?
De AI Act is een Europese verordening die als doel heeft om veilige, transparante en eerlijke toepassing van AI in de hele EU te waarborgen. Voor aanbestedingen betekent dit:
- Classificatieplicht: Elke AI-toepassing moet worden beoordeeld op risiconiveau: minimaal, beperkt, hoog of onaanvaardbaar risico.
- Vereisten voor hoog-risico AI: Denk aan strikte documentatie (DPIA, algoritmeregister), verplichte menselijke controle, bias-audits en uitlegbaarheid.
- Leveranciersselectie: Gemeenten mogen alleen AI-systemen inkopen van partijen die kunnen aantonen dat hun oplossingen aan alle eisen van de AI Act voldoen.
- Contract- en toezichtbepalingen: Gemeenten zijn zelf verantwoordelijk voor naleving, ook als er wordt uitbesteed aan leveranciers.
- Doorlopende monitoring: Er zijn verplichtingen voor monitoring, logging en periodieke herbeoordeling na implementatie.
Praktijkvoorbeeld
Wat moeten gemeenten hiermee?
- Risicoanalyse uitvoeren: Stel vast of het beoogde AI-systeem hoog-risico is en voer een DPIA uit vóór de aanbesteding.
- Leverancierscriteria formuleren: Eis bewijs van compliance met de AI Act (certificering, auditrapporten, algoritmeregisters).
- Training en bewustwording: Zorg dat inkoop- en aanbestedingsteams up-to-date zijn met de eisen van de AI Act en relevante Europese jurisprudentie.
- Monitoring en evaluatie: Stel processen in voor periodieke controle en herbeoordeling van gekochte AI-systemen.
- Samenwerken & kennis delen: Neem deel aan regionale inkoopnetwerken en deel lessons learned over AI-compliance.
Europese en Nederlandse verdieping
Uit recente EU-rapportages blijkt dat gemeenten in onder meer Frankrijk en Zweden standaard extra eisen stellen aan uitlegbaarheid en bias-testing bij AI-aanbestedingen. In Nederland werkt de VNG aan een landelijk modelbestek voor AI-aanbestedingen, waarin ethiek, transparantie en toezicht verplicht worden opgenomen (zie VNG Digitalisering). Duitsland en Oostenrijk vragen inmiddels externe validatie van AI-ethiek voor grote publieke systemen.
In 2025 verschuift de focus van louter technische eisen naar brede maatschappelijke waarde en publieke verantwoording: alleen AI die uitlegbaar, veilig en verantwoord is, wordt nog ingekocht.