De Europese AI Act is sinds 2025 een feit en verandert het speelveld voor alle gemeenten die met kunstmatige intelligentie werken. Deze handleiding biedt inzicht in de wet en een concreet stappenplan om direct aan de slag te gaan.
Waarom is de AI Act nú relevant voor gemeenten?
Kunstmatige intelligentie is inmiddels gemeengoed in de publieke sector. Van automatische besluitvorming tot slimme voorspellingen in het sociaal domein: AI biedt kansen, maar brengt ook risico’s op het gebied van privacy, discriminatie en transparantie. De AI Act zorgt ervoor dat gemeenten – groot én klein – hun AI-projecten veilig, uitlegbaar en wettelijk conform moeten organiseren.
Wat houdt de AI Act precies in?
De AI Act is een EU-verordening die alle AI-systemen classificeert op basis van risico. Voor elk risiconiveau (minimaal, beperkt, hoog, onaanvaardbaar) gelden specifieke verplichtingen. Denk aan verplichte risicobeoordelingen, documentatie, menselijk toezicht en strenge transparantie-eisen. Met name ‘hoog-risico AI’ – vaak toegepast in overheidsprocessen zoals burgerselectie, uitkeringen of handhaving – vraagt om uitgebreide compliance.
Praktijkvoorbeeld
Wat moeten gemeenten nú doen?
- Risicobeoordeling uitvoeren: Breng alle AI-toepassingen in kaart en bepaal het risiconiveau per systeem.
- DPIA uitvoeren: Zorg voor een actuele Data Protection Impact Assessment bij elke AI-toepassing waar persoonsgegevens of hoog risico een rol spelen.
- Transparantie waarborgen: Communiceer helder naar burgers over het gebruik, de werking en impact van AI-systemen (inclusief openbaar algoritmeregister).
- Datakwaliteit garanderen: Gebruik alleen actuele en betrouwbare data, leg processen voor kwaliteitsborging vast.
- Menselijk toezicht organiseren: Stel altijd een procedure in voor menselijke interventie bij geautomatiseerde besluiten.
- Training en bewustwording: Zorg dat bestuur, privacy officers, ICT en communicatie weten wat de AI Act vraagt.
- Regelmatige controle en monitoring: Evalueer AI-systemen periodiek op compliance, prestaties en maatschappelijke impact.
- Breng in kaart welke AI-toepassingen in jouw organisatie actief zijn.
- Bepaal voor elke toepassing het risiconiveau conform de AI Act.
- Controleer of er een actuele DPIA beschikbaar is voor elke relevante toepassing.
Kennisquiz: Ben jij klaar voor de AI Act?
Samenvatting
- De AI Act is vanaf 2025 leidend voor álle AI-toepassingen in het publieke domein.
- Begin direct met risicobeoordeling, DPIA, transparantie en menselijk toezicht.
- Gebruik tools, checklists en externe scans om compliant en voorbereid te blijven.
- Blijf op de hoogte van ontwikkelingen via VNG, de Europese Commissie en brancheplatforms.